Een organisatie die verantwoordelijk is voor de historische Portugese Synagoge in Amsterdam heeft excuses aangeboden aan een geleerde die vorige week door een plaatselijke rabbijn persona non grata werd verklaard vanwege een eeuwenoud edict tegen de 17de eeuwse filosoof Baruch Spinoza.

“We betreuren het dat een volkomen normaal verzoek om de gebouwen van de Portugese synagoge te bezoeken […] heeft geleid tot internationale opschudding”, schreven Michael Minco en Emile Schrijver dinsdag aan de geleerde Yitzhak Melamed, hoogleraar filosofie aan de Johns Hopkins University.

Melamed zocht toegang tot de synagoge om een ​​documentaire te maken over Spinoza, die de Portugees-joodse gemeenschap van Amsterdam in 1656 excommuniceerde wegens geschriften (o.a. het Tractatus Theologico-Politicus) die zij als ketters beschouwde. Spinoza kreeg een eeuwige ban over zich die op 27 juli 1656 werd afgekondigd.

Rabbi Joseph Serfaty wees vorige week het verzoek van Melamed af in een brief die de geleerde op Facebook plaatste:

“Het verbod blijft van kracht en kan niet worden ingetrokken. Je hebt je leven gewijd aan de studie van Spinoza’s verboden werken en de ontwikkeling van zijn ideeën. Ik wijs daarom uw verzoek af en verklaar u persona non grata in het Portugese Synagoge-complex.“

Maar Serfaty handelde zonder goedkeuring van het bestuur van het Joods Cultureel Kwartier, een door de stad gefinancierde instelling die het Joods Museum van Amsterdam en de niet-religieuze onderdelen van de synagoge beheert, aldus Minco en Schrijver, het hoofd van de raad van bestuur van respectievelijk de synagoge en het hoofd van het Joods Cultureel Kwartier.

Serfaty’s beslissing is teruggedraaid, schreven ze, en Melamed is welkom om de synagoge en de bibliotheek te bezoeken.

“We hopen echt dat je besluit je plannen door te zetten om naar Amsterdam te komen om je werk te doen zoals gevraagd”, schreven Minco en Schrijver in de brief. “We kijken ernaar uit u te verwelkomen.”

Melamed plaatste donderdag op Facebook nadat hij eerder had bekend gemaakt dat hij een verontschuldiging had gekregen van Minco en Schrijver, maar dat hem was opgedragen deze niet openbaar te maken. Hij zei ook dat hij een brief met “verse maledictons” van Serfaty had ontvangen.

Serfaty heeft zich in een verklaring verontschuldigd voor “de manier waarop de brief is verzonden” aan Melamed, maar staat volgens de Nederlands-joodse nieuwssite Jonet achter de inhoud ervan.

Serfaty heeft deze week niet gereageerd op herhaalde verzoeken om commentaar van de Jewish Telegraphic Agency.

• _{Baruch Spinoza (1632–1677) was een Nederlandse filosoof, wiskundige, politiek denker en lenzenslijper uit de vroege Verlichting. Hij was van Sefardisch-Joodse afkomst. Zijn levensmotto was Caute (behoedzaam). Tijdgenoten omschreven Spinoza als een zachtmoedig, rustig en bescheiden mens.}
• _{Op 27 juli 1656 kondigde de Talmoed Tora-gemeente van Amsterdam een ​​ban af uit tegen de toen 23-jarige Spinoza: “Ze hebben met hun instemming besloten dat de genoemde Espinoza moet worden geëxcommuniceerd en uit het volk van Israël moet worden verdreven.” Kort na zijn dood werden zijn boeken toegevoegd aan de Index van Verboden Geschriften (Index Librorum Prohibitorum) van de Rooms-Katholieke Kerk.}

_Bronnen:

• _{naar een artikel van Cnaan Liphshiz “The Spinoza scholar who was banned from Amsterdam synagogue is now invited to visit it” van 3 december 2021 op de site van The Jewish Telegraphic Agency (JTA)}
• _{naar een artikel “Spinoza-onderzoeker in de ban bij Portugees-Israelietische Gemeente” en een artikel “JCK-directeur Emile Schrijver: ‘Spinoza-banbrief is volstrekt onacceptabel’“ van 30 november 2021 op de site van Jonet.nl}